Meer weten over De geboorte van Christus (in twee schilderijen)
Het schilderij met de man in de gele jas en de rode maillot is op een onverwachte manier trendsetter geweest voor een wereldwijde nieuwe manier van onderzoek plegen aan schilderijen uit alle eeuwen en van alle schilders: het Szeptimuvezeti museum in Boedapest had het schilderij van de geboorte van Christus in 1894 gekocht op een veiling. Negentig jaar later werd het schilderij onderwerp van onderzoek bij het Hongaarse Instituut voor Criminologie. Daar liep op dat moment een geheim onderzoeksprogramma naar de mogelijkheden om met infrarood-technologie ‘onzichtbaar gemaakte’ (of geworden) teksten en afbeeldingen zichtbaar te maken. Voor de afwisseling leende het instituut dit schilderij, en ontdekte de ‘aanlegtekeningen’ onder de verflaag. Ze konden dat dusdanig perfectioneren dat ze eigenlijk de hele opzet en latere wijzigingen in beeld konden brengen. Plooien in de kleding, het handje van Jezus, een hand op de aanlegtekening die toch niet uit de verf kwam, verfijningen in de gezichten van de dramatis personae: het is allemaal zichtbaar gemaakt. En bij de ezel heeft GD nog maar eens goed gekeken hoe de oren aan de kop van zo’n dier zitten.
Nadat het project afgerond was (1987) werd de Belgische kunsthistorica Cathéline Périer-d’Ieteren uitgenodigd om de bevindingen inzake het onderzoek aan kunstwerken te publiceren. Voor de museumwereld werd een gloednieuw werkterrein geopend.
Leuk ook om te zien hoe het schilderij in Boedapest ingelijst hangt. Hoe oud de lijst is weten we (nog) niet.
De twee schilderijen die we in het Gerarddavidbuitenmuseum tegenover elkaar gehangen hebben, vertonen veel overeenkomst. David heeft ze in dezelfde periode aan het begin van zijn loopbaan in Brugge geschilderd. Maria is hetzelfde roodharige meisje dat te zien is op het vroegste schilderij van de Annunciatie (de engel Gabriël die haar komt verkondigen dat ze een goddelijk kind verwacht). Jozef knielt in een rode mantel met een kaarsje in zijn linkerhand (precies hetzelfde is ook op andere schilderijen van de geboorte te zien), ‘gekke Henkie’ die door een gat in de muur toekijkt is ook een figuur die vaker voorkomt (hij maakte ook deel uit van de dagelijkse samenleving). Een interessant detail vormt het huisje links boven: sterk vergroot zie je hoe Jozef en Maria met hun bagage-ezeltje aankloppen bij de herberg waar de waard het gebaar maakt van Helaas! We zijn vol!
Op het andere schilderij valt op dat het hoofd van Jozef overgeschilderd is, onmiskenbaar voor ervaren waarnemers. Wat is er gebeurd? Als de klant het schilderij niet kon betalen, had David er zelf een ander portret van een nieuwe klant overheen kunnen schilderen. Maar dat was het niet: David liet zijn opdrachtgevers aanbetalen. Als de klant na aanschaf van het schilderij overleed, konden zijn nabestaanden het verkopen aan iemand die er een ander hoofd op liet schilderen door een andere schilder. Waarschijnlijk zal dat pas na de dood van David gebeurd zijn want het praatje gaat gauw rond en de meester zou dat beslist niet gepikt hebben.